Stabilność stroju

Poniżej spróbuję pokrótce omówić temat związany z trwałością strojenia, by odpowiedzieć na pytanie dlaczego jeden instrument po pewnym czasie np. po trzech miesiącach od strojenia jest klasyfikowany jako nastrojony a inny instrument po takim samym czasie nadaje się już do ponownego strojenia. Stabilność stroju to jeden z najważniejszych problemów w sztuce strojenia pianin i fortepianów.

Problem stabilizacji stroju instrumentu można omówić w czterech następujących tematach:

1. stan techniczny instrumentu

2. środowisko, w którym znajduje się instrument

3. technika strojenia

4. częstotliwość strojenia

Ad. 1  Na stabilność stroju wpływa w dużej mierze stan techniczny instrumentu. Tutaj mamy trzy wrażliwe punkty:

a. rama 

b. strojnica

c. kołki strojeniowe

a. rama instrumentu nie może być uszkodzona, popękana oraz o czym się zazwyczaj zapomina: powinna być solidnie przykręcona do drewnianych elementów obudowy tak aby po zmianach naprężenia stanowiła z obudową jedną bryłę. Pływanie ramy względem obudowy (podczas strojenia i zmian temperatury otoczenia) powoduje zmiany naprężeń strun a w efekcie końcowym osłabieniem stroju. Po wielu latach od momentu przykręcenia ramy w fabryce te połączenia ulegają rozluźnieniu i wymagają ponownej interwencji technicznej. Rozluźnione mocowanie ramy jest również częstą przyczyną uszkodzeń i pęknięć ramy podczas strojenia.

b. rozeschnięta i popękana strojnica  podczas zmian temperatury i wilgotności nie jest w stanie utrzymać samo-odkręcających się kołków strojeniowych - odkręcanie się kołków jest procesem naturalnym jednakże w uszkodzonej i rozeschniętej strojnicy proces ten zachodzi znacznie szybciej

c. kołki strojeniowe, które są luźne w gniazdach strojeniowych oraz które są już po latach skorodowane powinny być wymienione na nowe o nieco większej średnicy tak aby potrafiły utrzymać ciągłe statyczne obciążenie struny.

Ad. 2 Aby utrzymać jak najdłużej prawidłowość stroju należy dołożyć starać aby w pomieszczeniu w którym stoi instrument  temperatura oraz wilgotność była jak najbardziej niezmienna. Zmiany tych czynników w czasie powodują zmiany ciśnienia statycznego wywieranego przez ścianki otworów strojeniowych na powierzchnię kołków i w ten sposób strój poszczególnych strun obniża się. Zaleca się aby instrument stał w pomieszczeniu w którym nie ma przeciągów, bezpośrednich promieni słonecznych padających na instrument oraz duża odległość od grzejników. Zaleca się aby w tych pomieszczeniach stosować automatyczne nawilżacze powietrza.

Ad. 3 Technika strojenia to najtrudniejsze zagadnienie, które zależne jest już tylko od osoby, która stroi instrument. To najbardziej zagadkowa i tajemnicza umiejętność, którą stroiciel nabywa przez długie lata swojej codziennej praktyki. Stabilność stroju uzyskujemy dzięki prawidłowej technice strojenia i jest związana z chwilowym odkształcaniem się kołka strojeniowego, jego zginaniem i skręcaniem a także ze zjawiskiem naprężania się odcinka struny pomiędzy kołkiem strojeniowym a progiem (lub agrafą) . Jest to tzw. bezdźwięczny odcinek struny. Jeżeli naprężenie tego odcinka będzie większe lub mniejsze od naprężenia dźwięcznej części struny, to podczas mocniejszych wibracji struny ta siła w obu częściach struny będzie się wyrównywać tak aby ostatecznie osiągnąć zrównoważenie. Jednakże zmiana naprężenia części dźwięcznej będzie powodowała także nieznaczną zmianę stroju.

Podczas ruchu klucza przy każdej strunie (kilka ruchów okrężnych na przemian w prawo i w lewo) stroiciel musi uwzględnić wszystkie te fizyczne zjawiska w celu uzyskania docelowo prawidłowej wysokości dźwięku, kończąc prawidłowym ruchem klucza tak aby odkształcanie się kołka jak również relaksacja całej struny nie wpłynęły na stabilność stroju tak aby wysokość dźwięku danej struny można było uznać za niezmienne w czasie. Istotne jest aby w procesie utrwalania stabilności skupiać się możliwie jak najsolidniej nad precyzyjnym i stabilnym strojeniem unisonów. Chodzi o to aby były one absolutnie czyste w zakresie wszystkich słyszalnych składowych (alikwotów),  istotne jest aby każda struna wchodząca w skład bichordu lub trichordu posiadała takie same naprężenie oraz aby wszystkie części struny były w stanie zrównoważonej relaksacji. Czy unison powinien być delikatnie "otwarty" ? Być może, gdy stroimy tuż przed koncertem, dla bardziej bogatego brzmienia, jednakże w codziennej praktyce dążymy do uzyskania jak najbardziej czystych i stabilnych unisonów, bo trakcie mijających dni i tak, te idealnie czyste unisony ulegają powolnemu procesowi rozstrajania, co jest procesem naturalnym.

Ad. 4 Odnośnie częstotliwości strojenia instrumentu, zaleca się aby pianino lub fortepian stroić co 6 miesięcy. Wydłużenie tego okresu powoduje, że ponownie strojony instrument posiada już znacznie obniżony strój względem ostatniego strojenia. Należy zdawać sobie sprawę, że siła statyczna jaka działa na przeciętną strunę wynosi ok. 80 kg oraz uwzględniając, że mamy 240 strun, to sumaryczna siła wynosi 16-20 ton. Jeżeli wykonujemy strojenie podczas którego podnosimy znacznie naciąg wszystkich strun wtedy na ramę wraz z obudową, mostki oraz płytę rezonansową działają znacznie większe zmiany obciążenia, które po relaksacji powodują, że prawidłowe nastrojenie "rozjeżdża się".