Strojenie pianina - wstęp

Strojenie strefy temperacji

Co to jest strojenie pianina ?

Strojenie pianina to czynność polegająca na przywróceniu właściwego naciągu strun tak aby struna A1 (w nomenklaturze amerykańskiej A4) brzmiała z częstotliwością 440 Hz, pozostałe zaś struny aby pozostawały w prawidłowych relacjach: oktawach, kwintach, kwartach itd. Tę czynność, którą może wykonać jedynie specjalista - stroiciel z doświadczeniem. Zwykły użytkownik, bez znajomości tajników tego zawodu mógłby nieumyślnie zniszczyć delikatne gniazda kołków strojeniowych, które podlegają bardzo dużym obciążeniom statycznym. Ruch klucza strojeniowego jest minimalny, powoduje przesunięcia struny na mostku strojeniowym rzędu kilku mikrometrów. Dobry stroiciel posiada wybitny słuch oraz bogate wieloletnie doświadczenie. Głównym jednak problemem nie jest, jakby się wydawało, posiadać dobry słuch ale przede wszystkim, umiejętność operowania kluczem stroicielskim, którą zdobywa się latami, strojąc, strojąc i ... strojąc. Z praktyki okazuje się, że problemem nie jest uzyskanie odpowiedniej wysokości tonu struny ale największym problemem jest uzyskanie trwałej stabilności stroju, ustawienie kołka strojeniowego w taki sposób aby nie ulegał szybkiemu rozstrojeniu.  Często spotykam się z negatywnymi opiniami klientów, którzy nie są zadowoleni z pracy stroicieli. Tutaj trzeba rozgraniczyć dwa tematy, jeden: to jest temat jakości wykonywanej pracy przez stroicieli oraz temat drugi: jakość strojonych instrumentów - a dokładnie jakość strojnicy i kołków strojeniowych. Jeżeli strojnica jest rozeschnięta i posiada zardzewiałe kołki strojeniowe to nawet jak do strojenia przyjechałby słynny stroiciel Stefan Knüpfer z filharmonii wiedeńskiej, to nic by nie zdziałał. Pianino w kiepskim stanie technicznym będzie zawsze kiepsko stroić. Taki instrument należy najpierw wyremontować. Czasami wystarczy wymienić tylko niektóre kołki (na nowe, o nieco większej średnicy) a czasami najlepiej jest wymienić wszystkie kołki a przy okazji wszystkie struny. W mocno wyeksploatowanych pianinach i fortepianach, przy popękanej rozeschniętej strojnicy jedyną metodą naprawy jest wymiana strojnicy na nową. Struny powinny być wymieniane raz na 50 lat. W starych niemieckich przedwojennych pianinach, prawie 100 letnie struny, nadają się jedynie jako druty na działkę do sadzenia winogron lub pomidorów czy czegoś tam. Istotnym elementem, który również przed strojeniem powinien być naprawiony to filcowe główki młoteczków. Zbite i twarde młotki brzmią tragicznie. Czasami, brzmią jakby były z drewna. Trzeba je wyprofilować i zmiękczyć w procesie tzw. intonacji młotków. Proces ten polega na nakłuwaniu główek młotków specjalnym urządzeniem (intonierką) w odpowiednich miejscach. Po takiej naprawie (nowe struny, nowe młotki) instrument dostaje jakby nowe życie. Zaczyna brzmieć jak prawdziwe pianino.

        Jeżeli chodzi o jakość samego strojenia to jest ona powiązana z czasem poświęconym na ten proces. Trzeba mieć świadomość, że w typowym pianinie lub fortepianie z 88 klawiszami mamy 243 struny. Łatwo jest policzyć, że jeśli na każdą strunę poświęcimy 60 sekund to całe strojenie zajmie nam 4 godziny. A przecież stroiciel w międzyczasie wykonuje jeszcze drobne korekty mechanizmu, intonację główek, testuje jakość interwałów, ogrywa instrument.

       Trzeba tutaj otwarcie powiedzieć, że każde pianino czy fortepian ulega powolnemu procesowi rozstrojenia. Również te instrumenty na których nikt nie gra. Związane jest to ze zmianami wilgotności i temperatury otoczenia w ciągu roku. Drewno strojnicy podczas zmian wilgotności (szczególnie w zimie, w sezonie grzewczym) wysusza się i gniazda kołków strojeniowych poluzowują się. To powoduje, niewidoczne drobne ruchy obrotowe kołków w kierunku obniżenia stroju. Dlatego zaleca się umieszczenie pianin i fortepianów w pomieszczeniach ze stabilną temperaturą oraz automatycznie regulowaną wilgotnością. Najważniejsze jest aby nie dopuszczać do nadmiernego wysuszenia powietrza. Wilgotność w takim pomieszczeniu powinna oscylować w przedziale od 50 do 65%, niektórzy podają, że nawet do 70%. Zbyt wilgotne  powietrze może powodować korozję metalowych elementów pianina. Warto zaopatrzyć się w urządzenie, które pokazuje wilgotność czyli w higrometr aby przekonać się jakim katuszom poddawany jest nasz instrument, szczególnie podczas zimy. Pianino nie powinno stać w przeciągu, np. na korytarzu a także w tych miejscach, w których z okien padają bezpośrednio promienie słoneczne. Najlepsze miejsce dla pianina to ściana wewnętrzna budynku z daleka od okien południowej strony oraz z daleka od grzejników.

Jak często należy stroić pianino ?

Większość pianin należy stroić dwa razy w roku (co 6 miesięcy). Jeżeli instrument posiada bardzo dobrą strojnicę i znajduje się w klimatyzowanym pomieszczeniu ze stałą temperaturą i wilgotnością, to wtedy okres pomiędzy strojeniami można wydłużyć. Jednakże szybkość rozstrajania się instrumentu może określić jedynie stroiciel przy drugim lub trzecim strojeniu, wtedy to okazuje się jak szybko postępuje rozstrajanie się instrumentu. A czy można stroić instrument co 2 lub 3 lata ? Można ale pianino rozstrojone powyżej wartości 10 centów, aby doprowadzić do poziomu A = 440 Hz trzeba stroić dwa a czasami trzy razy aby osiągnąć stabilność stroju.

Muszę tutaj wspomnieć jeszcze o dwóch ważnych czynnościach, które mają ogromny wpływ na brzmienie instrumentu i które będą na blogu omówione dokładniej w następnych postach, są to:

- intonacja główek młotków

- regulacja mechanizmu

Intonacja to proces, w którym główki młotków są w odpowiednich miejscach zmiękczane za pomocą nakłuwania igłami tak zwaną intonierką, albo jeśli są zbyt miękkie a filc rozluźniony, są utwardzane poprzez prasowanie specjalnym żelazkiem lub nasączane preparatem scalającym włókna wewnątrz główki. Prawidłowa intonacja powoduje, że dźwięk jest aksamitny grając piano i potężny grając forte - we wszystkich rejestrach zrównoważony a zarazem piękny. Intonacja młotków wpływa również korzystnie na sam proces strojenia instrumentu. Trzeba to jasno powiedzieć: nie ma dobrego strojenia instrumentu bez uprzednio porządnie wykonanej intonacji młotków.

intonacja młotków

Regulacja mechanizmu eliminuje różnego rodzaju przydźwięki, ułatwia grę, powoduje, że tłumiki w odpowiednim momencie podnoszą się i opadają. Żaden dźwięk i przydźwięk nie wychodzi przed szereg. Staccato, ozdobniki i tryle brzmią prawidłowo i łatwo je zagrać. Dobrze wyregulowana repetycja, ułatwia szybkie powtarzanie dźwięków oraz wykonanie trudnych i szybkich fragmentów gry.